Selen 1818-ci ildə İsveç kimyasıçısı Jons Jacob Berzelius tərəfindən aşkarlanmış və yunan mifologiyasından ay allahının adi ilə adlandırılmışdır. 140 il sonra Schwarz və Foltz tərəfindən aparılan eksperimentlər zamanı Selenin heyvan qaraciyərində təyin edilən əsas elementlərdən birinin olması aşkarlanmışdır. Selenin insan sağlamlığında rola malik olması haqqında fikirlər keçən əsrin 60-cı illərində meydana çıxmağa başladı və bu gün  Selenin insan sağlamlığında əhəmiyyəti barədə alimlər arasında yekdil fikir formalaşmışdır (Arthur, 2010). Selen yeganə elementdir ki, insanın genetik materialında iştirak edir (Frausto da Silva &Williams, 2009). 

Almaniyanın Heydelberq, Böyük Britaniyanın Aberdeen Universiteti və Azərbaycanın Elmi Cərrahiyyə Mərkəzinin əməkdaşlığı ilə aparılan tədqiqat işi  yoğun bağırsaq xərçənginin formalaşmasında selen tərkibli zülalların roluna aydınlıq gətirmişdir. İşin nəticəsi tanınmış “Anticancer Research” jurnalında (http://ar.iiarjournals.org/content/31/9/2693.short) çap edilmişdir. Bu tədqiqat azərbaycanlı həkimlər Vüqar Yaqublu, Səbinə Babayeva və həmkarları tərəfindən aparılmışdır. Tədqiqatlar yoğun bağırsaq xərçənginə görə əməliyyat edilmiş xəstələr üzərində aparılmış və müəyyən edilmişdir ki, selen tərkibli proteinlər orqanizmdə yoğun bağırsaq xəçənginin yaranması əleyhinə fəaliyyət göstərən əsas faktorlardan arasındadır. 

Hepatiti B virusu (HBV) ilə yoluxma qaraciyər iltihabına səbəb ola bilir. Bir çox insanlarda HBV infeksiyası xroniki hal alır və tədricən qaraciyərdə çapıqlaşma (sirroz) və ya qaraciyər xərçənginə gətirib çıxarır. Xəstə insanın qanı və ya daxili mayesi ilə (ağız suyu, sperma, vaginal sekresiya) təmasda olama nəticəsində HBV ilə yoluxma mümkündür. Hepatit B ilə xəstə olan yaşlı insanlarda əlamətlərin kəskinliyinə baxmayaraq tam sağalma mümkündür. Yenidoğulmuşlar və uşaqlar xəstələnərsə infeksiyanın xroniki xarakter alması ehtimalı artmış olur.

Karsinoid sindrom az-az rast gəlinən xərçəng növü olan karsinoid şişlərin (sarımtıl və dairəvi formalı) bəzi maddələri (serotonin, morilin, prostoqlandinlər və s.) qana ifraz etməsi nəticəsində formalaşır. Karsinoid şişlər ən çox mədə-bağırsaq traktında, ağciyərlərdə, bəzən isə yumurtalıqlarda rast gəlinir.  Mədə-bağırsaq traktında karsinoid şişlər daha çox soxulcanabənzər (appendikulyar) çıxıntı, nazik  bağırsaqlar və düz bağırsaqda rast gəlinir.

Əlamətləri

Karsinoid şışlər yavaş-yavaş inkişaf etdikləri üçün ilk dövrlər əlamətsiz olurlar və bu üzdən aşkarlana zaman böyük həcmdə olurlar.  Bəzən elə olur ki, başqa səbəbdən aparılan müayinə zamanı təsədüfən aşkarlanır. Karsinoid sindrom zamanı aşağıdakı əlamətlər yara bilir:

  - Dərinin qirmızı  rəng alması.  Dərinin qirmızı rəng alması (fərqli intensivlikdə) epizodik olur və 30 saniyədən 30 dəqiqəqə qədər çəkə bilir. Dərinin qizarması adətən heç bir təhrikedici faktor olmadan əmələ gələ bilir. Amma bəzən yemək və ya alkoqol qəbulundan sonra meydana çıxır.

  - Üz dərisində zədələnmələr. Burun üzərində və ya yuxarı dodaqlarda venaların hörümçəyəbənzər formada görünməsi müşahidə olunur.  

  - İshal.  Formalaşmamış və su şəklində nəcisin xaric olması və yanaşı olaraq qarında ağrı tutmalarının olması karsinoid sindromun ilk siqnallarından ola bilər.

  - Nəfəsalmanın çətinləşməsi. Bəzi hallarda üz dərisində qeyd olunan zədələnmə ilə yanaşı astmaya bənzər şikayətlər meydana çıxa bilər.

Səbəbləri

Karsinoid şişlər neyroendokrin sistemin hüceyrələrindən inkişaf edir və seretonin sintezı ilə səciyyələnir. Karsinoid sindromun formalaşmasında məhz seretonin yüksək miqdarda sentezi böyük rol oynayır. Bəzən serotonin 50-100 dəfə çox ifraz edilir.  

Qeyd etmək lazımdır ki, karsinoid şişlərin heç də hamısı karsinoid sindrom törətmir. Bir çox hallarda qaraciyər karsinoid şişlərin ifraz etdiyi maddələri uğurla xaric edir və onların təsirini minimuma endirir. Karsinoid sindromu olan insanların çoxunda artıq qaraciyərdə metastaz qeyd edilir.

Ağciyərdə olan karsinoid şişlərin karsinoid sindrom törətməsi üçün şişin elə də böyük olması gərəkmir. Əgər bağırsaqlarda olan karsinoid şişlərdən sintez olunan maddələr qana daxil olaraq qaraciyərdən keçməlidirlərsə, ağciyərdə bu baş vermir. Odur ki, hətta kiçik şişlər belə karsinoid sindrom törədə bilər.

Ağırlaşmaları

Karsinoid sindrom aşağıdakı xəstəliklərin yaranması riskini artırır:

  - Karsinoid ürək xəstəliyi. Karsinoid sindrom ürək qapaqlarının divarının nazikləşməsinə və onların funksiyasının pozulmasına gətirib çıxara bilər.

  - Bağırsaq keçməzliyi. Karsinoid xərçəngin limfa düyünlərinə yayılması və ya şişin böyük həcmdə olması bağırsaq keçiriciliyini poza bilər.

  - Karsinoid krizləri. Bəzi hallarda karsinoid sindromun kəskin tutması qeyd olunur. Bu zaman təzyiq aşağı düşür, dəridə qızartı yatranır və tənəffüs çətinləşir. Bəzi hallarda bu kriz ölümlə nəticələnə bilər. Aparılan kimyaterapiya, narkozun verilməsi kimi hallar karsinoid krizi təhrik edə bilər.

Həkimə nə zaman müraciət etməli

Əgər sizdə yuxarıda sadalanan əlamətlərdən biri, xüsusilə də bir neçəsi birgə qeyd olunursa mütləq həkimə müraciət edin.

Müayinələr

Həkim sizə aşağıdakı müayinələri təklif edə bilər:

  - Qanda Xromqranın A-nın yüksəlməsi karsinoid sindrom üçün xarakterik hesab edilir

  - Qarın boşluğunun Ultrasonoqrafiyası

  - Kompüter Tomoqrafiyası

  - Ağırlaşmalar və yanaşı gedən xəstəliklər zamanı əlavə müayinələr aparıla bilər

Müalicəsi

Karsinoid sindromun müalicəsi onun əsında dayanan şişin müalicəsi deməkdir. Ən effektiv müalicə üsulu cərrahi yolla şişin çıxarılmasıdır. Əgər cərrahi əməliyyat mümkün deyilsə bu zaman xərçəng əleyhinə bəzi məlum konservativ tədbirlər həyata keçirilməlidir. Bunlara Sandostatin təyini, immun sistemin gücləndirilməsi, şişi qidalandıran damarın embolizasiyası, kimyaterapiya və s.-ni aid etmək olar.  

Jilbert sindromu (İrsi Qaraciyər Disfunksiyası) yüngül hesab edilən qaraciyər patologiyası olub bilirubin mübadiləsinin catışmazlığından qaynaqlanır.  Jilbert sindromunun müalicəyə ehtiyac yoxdur və ciddi ağırlaşmalara törətmir. Bir qayda olaraq Jilbert sindromu xəstəlik hesab edilmir və xoşxassəli gedişə malikdir.  Jilbert sindromu əsasən təsadüfən üzə çixan bir haldır. Bu və ya digər məqsədlə həyata keçirilən qanın biokimyəvi müayinəsi zamanı bilirubinin yüksəlməsi qeyd olunur. Jilbert simdromu zamanı qanda ümumi bilirubin <51 mkmol/l (norma: <17 mkmol/l)  həddində tərəddüd edir.

Yoğun bağırsağın hər bir bölgəsində - kor bağırsaq; qalxan, köndələn və enən çənbər, S-ə bənzər və düz bağırsaqda xərçəng inkişaf edə bilər. Yoğun bağırsağın ayrı-ayrı hissələrinin xərçəngi birlikdə kolorektal xərçəng də adlanır. Amerika Xərçəng Cəmiyyətinin məlumatına görə hər il 112.000 insanda yeni yoğun bağırsaq, 40.000 insanda isə düz bağırsaq xərçəngi aşkar edilir.

Sirroz qaraciyər toxumasının çapıqlaşmasını təsvir edən bir anlayışdır. Sirroz zamanı qaraciyərin normal  fəaliyyətini təmin edən hüceyrələrin miqdarı azalır və onların yerini çapıq toxuması tutur. Qaraciyərdə çapıqlaşma fərqli səbəblərdən baş verən iltihabi proses nəticəsində formlaşır. Sirrozun ilkin mərhələlərində qaraciyər öz normal funksiyalarını yerinə yetirir. Amma sirrotik dəyişikliklər artdıqca qaraciyər orqanizm üçün həyati vaciblik daşıyan funksiyalarının həyata keçirə bilmir. 

Biz yemək yeyən zaman mədəmiz turşu ifraz edir.  İfraz edilən turşunun rolu mədəyə daxil olan qidanı həzm etməkdir. Təsəvvür edin ki, onun aqressivliyi avtomobil akkumulyatorlarında olan turşu ilə müqayisə edilə bilər.  Amma mədəmiz elə qurulmuşdur ki, belə aqressiv turşu ilə təmasdan zədələnmir. Amma qida borusu mədə turşusu ilə təmasda olmağa hazır deyil və onun təsirindən zədələnə bilir. 

Qastrit mədənin selikli qişasının iltihabıdır. Başqa sözlə, qastrit mədəni daxildən müdafiə edən örtüyün müxtəlif səbəblər üzündən zədələnməsidir.Qastritin əmələ gəlməsinin əsas səbəblərindən biri Helicobacter pylori adlanan bakteriyalardır.Requlyar olaraq ağrıkəsici dərmanların qəbulu, travmatik zədələnmələr, spirtli içkilərin qəbulu, emoisional gərginlik kimi faktorlar da qastrit törədir. Qastritlər kəskin və xroniki olmaqla iki qrupa bölünür. Müalicə edilməyən qastrit mədə xorasına gətirib çıxara bilir.

Qıcıqlanan Bağırsaq Sindromu (QBS) yoğun bağırsağın funksional pozğunluğu olub bir çox əlamətləri özündə birləşdirir.   QBS zamanı qarında ağrı ilə müştərək bir-birini əvəz edən qəbzlik və ishal qeyd oluna bilər. Qıcıqlanan Bağırsaq Sindromu (QBS) həkimlərin ən çox rast gəldiyi şikayətlərdən biridir. Amma heç də QBS-i olan hər bir kəs həkimə müraciət etmir. Yalnız daha həsas və şikayətləri kəskin olan insanlar həkimə müraciət edirlər. Belə hallarda həkimə müraciət etmə alqışlanmalıdır. Çünki siz əmin ola bilərsiniz ki, şikayətləriniz digər daha ciddi patologiyadan qaynaqlanmır. QBS kişilərə  nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinir.

5-10% hallarda kəskin xolesistitə görə aparılmış cərrahi əməliyyat zamanı öd kisəsində daşın olmaması müəyyən olunur. Bu halların 50%-ində kəskin xolesistitin əsasında duran faktorun nə olmasını təyin etmək olmur. Daşsız xolesistitin əmələ gəlməsində aşağıdakı risk faktorları müəyyən olunur: ciddi travmanın və ya yanığın keçirilməsi; doğuşdan sonrakı dövr; ortopedik və digər öd yollarına aid olmayan böyük əməliyyatlardan sonrakı dövr. 

Dubin-Conson sindromu (Birləşmiş Bilrubinemiya) genetik patologiya olub ilk dəfə bir-birindən müstəgil olaraq Dubun və Conson tərəfindən 1954-cü ildə təsvir edilmişdir. Dubin-Conson sindromu ömürlük yüngül sarılıqla müşayət olunan və çox az rast gəlinən qaraciyər patologiyasıdır.

Abses bədənin istənilən yerində əmələ gələ bilən və iltihablaşmış toxuma ilə əhatə olunan irin toplantısıdır.  Absesin əmələ gəlməsinin əsas səbəbi toxumanın infeksiyalaşması və bədənin immun sisteminin onunla mübarizəsidir. Ağ qan hüceyrələri damar divarından keçərək infeksiya yerinə hərəkət edir və zədələnmiş toxumada olan bakteriya və yad cisimləri məhv etməyə çalışır. Bu proses nəticəsində irin formalaşır. İrinin formalaşması ilə yanaşı onun ətrafında irinin qonşu toxumalara yayılmasının qarşısı alınsın.

İrin özlüyündə maye, sağlam və ölmüş ağ qan hüceyrələrindən, ölmüş toxumalardan, bakteriya və digər yad maddələrdən təşkil olunmuşdur. Abses daha çox bakteriyalar, parazit və yad maddələr tərəfindən törənir. Abses tər və ya piy vəziləri axarlarının tutulması nəticəsində də əmələ gələ bilər.  İmmun sistemi zəif olan insanlarda abseslər daha tez-tez əmələ gəlir. Çünki belə insanlarda orqanizmin müdafiə sistemi bakteriya və yad cisimlərə qarşı kifayət dərəcədə mübarizə apara bilmir. Aşağıdaki hallar absesin əmələ gəlmə riskini daha da artırır:
  - Diabet
  - Xərçəng
  - Kimyəvi terapiya (xərçəng xəstələrində)
  - Dializ alan xəstələr
  - Böyrək çatışmazlığı
  - AİDS
  - Leykemiya
  - Periferik damar xəstəliyi
  - Kron xəstəliyi
  - Yaralı kolit
  - Ağır yanıqlar
  - Ağır travmalar

Əlamətləri

Absesin əlamətləri yerləşdiyi yerdən aslı olaraq fərqli ola bilər. Amma əsasən aşağıdakı əlamətlər qeyd oluna bilər:
  - Abses çox ağrılı olur
  - Səthi qırmızı rəngdə olur
  - Toxunduqda isti və gərgin olur
  - Bəzən absesin öz-özünə partlaması baş verir
  - Açılmayan abseslərin çoxu getdikcə daha  ciddi ağırlaşmalar törədir. İnfeksiya daha dərin toxumalara işləyər və hətta qan dövranına keçərək sepsis törədə bilər.
  - İnfeksiyanın yayılması hallarında yüksək hərarət, ürəkbulanma, qusma, ağrının artması, dəri üzərində qızartının artması ilə müşayət oluna bilər.
 
Hansı müayinələr aparıla bilər?

  - Həkim  ilk olaraq sizdən absesin formalaşma tarixçəsini soruşacaq: abses yerində zədələnmə olubmu, hər hansı dərman qəbul edirsinizmi, allergiyanız varmı, yüksək hərarətiniz olubmu və s.
  - Həkim abses və onu yaxın olan sahələri müayinə edəcək. Əgər abses anal dəliyə və uşaqlığa yaxındırsa həkim rektal və vaginal müayinə apara bilər.
  - Həkim sizin qoltuq altında və qasıq büküşünüzdə limfa düyününün olub olmamasını müayınə edəcək
  - Həkim qanın ümumi analizını təyin edə bilər
  - Əgər abses dəri səthində deyil digər nayihələrdədirsə həkim əlavə olaraq ultrasəs müayinəsi, computer tomoqrafiyası təyin edə bilər.

Müalicə

Əgər abses 1 cm-dən kiçikdirsə evdə isti kompress qoya bilərsiniz və bu absesin formalaşmasının qarşısını ala bilər. Özünü müalicədən maksimal çəkinin. Bəziləri formalaşmış absesi sıxaraq açmağa cəhd edirlər. Bu infeksiyalaşmış materialın daha dərin toxumalara keççəsinə səbəb ola bilər. İynə və ya iti ələtlə irinliyin açılması da təhlükəli ola bilər. Siz irinlik altında olan damarı zədələyə bilər  və infeksiyanın yayılmasına gətirib çıxarar. Odur ki, absesin xəstəxana şəraitində müalicəsi tövsiyyə olunur. Həkim yerli ağrısızlaşdırma altında abses boşluğunu açaraq xaricə dreləşdirəcək. Həkim yaranı bir müddət açıq saxlayır ki, abses boşluğunda olan irin tam xaric olsun. Yara amblator olraq gündə təmizlənir və sarğı olunur. Absesin böyük olmasıhallarında  ümumi ağrısızlaşmanın tətbiq edilə bilər və sizə bir neçə gün xəstəxana şəraitində müalicə təklif edilə bilər. 

Hepatosellülar Karsinoma (HCC), xolangiokarsinoma, hepatoma və hemangiosarkoma "Birincili Qaraciyər Xərçənglərinə" (BQX) aid edilirlir. BQX dedikdə qaraciyəri təşkil edən  fərqli toxuma növlərindən qaynaqlanan xərçəng nəzərdə tutulur. HCC özlüyündə hepatositlər adlanan qaraciyər hüceyrələrindən inkişaf edir. Qaraciyərdə rast gəlinən bədxassəli törəmələr daha çox metastatik olur. Qaraciyərə daha çox metastaz verən xərçəng növlərinə  yoğun bağırsaq, ağciyər və süd vəzi xərçəngləridir.   

Susama hissi bədənin suya ehtiyacı olarkən yaranır və suyun qəbul edilməsi istəyini (tələbini) yaradır. Bu hiss normal fizioloji hissdir. Susama hissi gün ərzində hər bir insanda dəfələrlə yaranır və su qəbulunu təmin edir. Susama hissi hava şəraitindən, fiziki aktivlikdən, qidalanmadan aslı olaraq az və ya çox ola bilər. Amma bəzi hallarda bədənin suya ehtiyacı olsa da susama və su içmə istəyi olmur. Bu narahatçılıq yaradan bir faktor olmalıdır. 

Normada nəcis qaraciyərdə sintez edilən öd turşularının iştirakı ilə qəhvəyi rəngdə olur.  Nəcisin rənglənməməsi ödün bağırsaqlara nəqlində problemin olmasının göstəricisidir.  Adətən nəcisin rənglənməməsi dəri və görünən selikli qişaların sarı   və sidiyin isə tünd rəngdə olması  ilə müşayət olunur. 

Qəbzlik tez-tez rast gəlinən bir şikayətdir. Qəbzlik dedikdə defekasiya aktları arasında intervalın uzanması və nəcisin bərkiməsi başa düşülür. Normada bəzi insanlar gün ərzində 2-3 dəfə, digərləri isə həftədə 2-3 dəfə defekasiya aktı həyata keçirirlər. Defekasiya aktları arasında fasilənin 3 gündən çox olması və bunun 3 aydan çox davam etməsi qəbzlik hesab edilir. Bunla yanaşı, qəbzlik diaqnozunun qoyulması üçün nəcisin bərk olması, defekasiya aktı zamanı gücənmə, defekasiya aktının natamam olması hissi də əsas götürülür. Bəzi hallarda qəbzlik hallarında qarında köp və tutmaşəkilli ağrılar qeyd edilir.

Qarında ağrı dedikdə döş qəfəsi ilə qasıq arasında qeyd olunan ağrı hissi qəbul olunur.  Ağrı qarın boşluğunda  olan orqanların hər birindən qaynaqlana bilər. Bir məsələyə diqqət yetirin ki, ağrının intensivliyi heç də həmişə onu törədən səbəbin ciddiliyini əks etdirmir. Kəskin qarın ağrıları bağırsaqlarda qazın yığılması və ya virus qastroenteriti kimi adi hallarda da qeyd oluna bilər. Digər tərəfdən, qarında zəif ağrı yoğun bağırsaq xərçəngi və ya başlayan appendisit kimi təhlükəli patologiyaların əlaməti kimi meydana çıxa bilər. Odur ki, ağrının intensivliyi sizi aldatmamalıdır.

Qıcqırma sinə arxasında qeyd edilən yanğı və ağrı hissidir. Səbəbi mədə möhtəviyyatının qida borusuna atılmasıdır (reflüks). Normada mədənin möhtəviyyatı qida borusuna daxil olmur. Qida borusu ilə mədə arasında mövcud olan sfinkter mədə möhtəviyyatının geri qayıtmasına imkan vermir. Mədə möhtəviyyatı qida borusunun daxili örtüyü üçün zədələyici faktordur. Onun qida borusuna daxil olması qida borusunun örtüyünü – selikli qişasını zədələyir və ltiab törədir. Relüks davamlı olarsa, hətta, qida borusunda xorasının   belə formalaşması mümkündür. 

Köp mədə-bağırsaq sistemində qazın toplanması nəticəsində əmələ gəlir. Qazın bağırsaqlarda toplanması qarının şişməsi ilə nəticələnir və diskomfort yaradır. Bağırsaqda qaz üç əsas mənbdən formalaşır: udulan hava; mədə turşusunun neytrallaşmasından yaranan karbon iki oksid və bağırsaq bakteriyalarının törətdiyi karbon iki oksid, hidrogen və metan qazları. Toplanan qazın həcmi və tərkibi qəbul edilən qidadan və yoğun bağırsaq florasından aslıdır (flora ayrı-ayrı insanlarda fərqlənir). Sağlam insanlarda  qazın böyük həcmdə olması problem yaratmır. Çünki normada formalaşan qazlar asanlıqla itir. Köpdən əziyyət çəkən insanlarda isə qaz bağırsaqlarda toplanır və xaric olmur.

Nevrotik anoreksiya diaqnozu ən çox (90%) gənc xanımlarda (15-25 yaş arası) qoyulur və psixoloji poğunluq hesab edilir. Bu xəstəlik zəmanəmizin xəstəliyi olsa da ilk dəfə ədəbiyyatlarda 1874-cü ildə təsvir edilmişdir. Xəstəliyin əsasında xanimların zərif görünmə istəyi durur. Bu məqsədlə onlar qidalanmanı azaldır, ifrat idmanla məşğul olur və hətta maye itirmək üçün sidikqovuculardan, süni qusma və ishal yaratma kimi vasitələrdən istifadə edirlər. Bəzən bu xanimların istəyi uğursuzluqla nəticələnir və bir müddət sonra onlarda iştahasızlıq, qidalanma fobiyası (qorxusu) yaranır.

Sarılıq adı altında dəri, selikli qişalar və gözün sarı rəngdə olması başa düşülür. Sarı rəngi yaradan qırmızı qan hüceyrələrinin (eritrositlərin) əsas tərkib elementlərindən biri olan hemoqlobinin parçalanması nəticəsində alınan bilirubindir. Bilirubin qan vasitəsilə qaraciyərə daşınır və qaraciyərdə ödün tərkibinə keçərək öd yolları vasitəsilə on iki barmaq bağırsağa  ötürülür. gər bilirubin bu və ya digər səbəbdən qanda artarsa sarılıq törədir. Bilirubinin qanda miqdarının artması qırmızı qan hüceyrələrinin normadan çox parçalanması, bilirubin metabolizmində olan dəyişikliklər, müxtəlif qaraciyər xəstəlikləri və öd yollarının bu və ya digər səbəblərdən bağlanması nəticəsində baş verə bilər. 

Avtoimmun  hepatit xroniki hepatitlərin az rast gəlinən növlərindən biridir. Hepatit qaraciyərin iltihabı deməkdir. İltihab hər bir toxumanın zədələnməyə qarşı olan normal reaksiyasıdır. Qaraciyərdə iltihabi proses adətən ona hər hansı bir zədələyici faktorun (viruslar, toksinlər, dərmanlar və s.) təsiri nəticəsində inkişaf edir. Avtoimmun hepatitlər zamanı isə orqanizmin öz daxili immun sistemi zədələyici faktor kimi çıxış edir.

Öd kisəsi və öd yolları xərçəngi az-az rast gəlinən xərçəng növüdür.  Öd kisəsi xərçəngi erkən mərhələlərdə əsasən heç bir şikayət törətmir və adətən öd daşı xəstəliyi zamanı öd kisəsinin çıxarılması əməliyyatında müəyyən edilir. Öd kisəsi xərçəngi cərrahi əməliyyat zamanı adətən gecikmiş mərhələdə olur və müalicənin effektiv nəticələnməsini çətinləşdirir. Tədqiqatlar müəyyən edib ki, yalnız 25% hallarda öd kisəsi xərçəngi inkişafının ilkin mərhələlərində müəyyən edilir və uğurla müalicə edilir. Gecikmiş öd kisəsi xərçəngi isə yalnız törətdiyi şikayətlərin azaldılması məqsədilə müalicə edilə bilər.

Bağırsaq xərçəngindən əziyyət çəkən insanların 90%-dən çoxunun yaşı 40-dan yuxarıdır. Bu yaşdan başlayaraq bağırsaq xərçəngi ilə xəstələnmə ehtimalı ildə 2 dəfə artır. Almaniyada hər il təqribən 57.000 nəfərdə bağırsaq xərçəngi aşkarlanır, 30.000 nəfər isə bu xəstəlikdən dünyasını dəyişir. Bağırsaq xərçəngi, əksər hallarda, uzun illər selikli qişada inkişaf edən poliplərdən yaranır. Buna görə də poliplərin vaxtında çıxarılması bağırsaq xərçənginin inkişafının qarşısını ala bilər.

Öd daşı xəstəliyi geniş yayılmış bir patologiyadır. Amerika Birləşmiş Ştatlarında il ərzində 500.000 insan öd daşı xəstəliyindən şikayətlənir və bu xəstəlik il ərzində 10.000 insannın həyatını  aparır. Öd daşı olan insanların 80%-i bundan xəbərsiz olurlar. Öd daşı xəstəliyi, başqa sözlə, xolelitiaz öd kisəsində çınqıl şəkilli daşların əmələ gəlməsi nəticəsində yaranır. Öd daşları qum dənəcikləri ölçüsündən başlayaraq yumruq ölçüsünə qədər ola bilər. 

Pankreas başqa sözlə  mədəaltı vəzi deməkdir. Elmi ədəbiyyatda həm pankreas, həm də “mədəaltı vəzi” termini işlədilir. Mədəaltı vəzi qarının yuxarı mərtəbəsində mədə və bağırsaqların arxasında yerləşən uzunsov zərif toxumaya malik  bir orqandır. Mədəaltı vəzin əsas vəzifəsi bağırsaqlara daxil olan qidanın parçalanmasını təmin edən 15 fərqli enzimin (tripsin, ximotripsin, pankreatik lipaza, pankreatik amilaza və s.) və qanda şəkərin miqdarının tənzimlənməsi kimi vacib funksiyalar həyata keçirən hormonların (İnsulin, qlükaqon, samotostatin, pankreatik peptidlər) ifraz edilməsidir.

Pankreatit mədəaltı vəzinin iltihabı deməkdir. Mədəaltı vəzi qarının yuxarı mərtəbəsində mədə və bağırsaqların arxasında yerləşən uzunsov zərif toxumaya malik  bir orqandır. Mədəaltı vəzin əsas vəzifəsi bağırsaqlara daxil olan qidanın parçalanması üçün 15 fərqli enzimlərin (tripsin, ximotripsin, pankreatik lipaza, pankreatik amilaza və s.) və qanda şəkərin miqdarının tənzimlənməsi kimi vacib funksiyalar həyata keçirən hormonların (İnsulin, qlükaqon, samotostatin, pankreatik peptidlər) ifraz edilməsidir.